Haber sitelerindeki başlık yazım kurallarının TDK‘ye uygun olarak uygulanmamasının nedenlerini ve bu durumun gazetecilik diline olan etkilerini araştırdık. Haber sitelerinin amacı ne? Gazeteler bile isteye hata mı yapıyor? Büyük medya şirketlerinde bir tane Türkçe bilen kişi yok mu? İşte tüm bu soruların yanıtlarına haber başlıkları üzerinden bir bakış atalım…
Dijital dünya ve sosyal medyada dil kullanımı epey farklılaşmış, yeni kelime ve jargonlar gelişirken dildeki bozulmalar göz ardı edilmiştir. Bunun en büyük örneklerinden birisi de gazete ve haber sitelerinde TDK’ye uygun olarak atılması gereken, başlıklardaki bütün kelimelerin ilk harflerinin büyük olması kuralının uygulanmamasıdır.
Bütün haber sitelerinde durum aynı!
Cumhuriyet, Sözcü, Hürriyet, Milliyet ve diğer neredeyse bütün büyük haber sitelerinde başlıklar TDK’nin belirttiği kurallar çerçevesinde yazılmıyor. Haber sitelerinin birçok farklı yazım tekniğini, alışılmış metotların ve belirlenen dizgilerin dışına çıkarak kullandığı örneklere rastlamak da mümkün. Mesela “son dakika” belirtecinin değişik varyasyonlarıyla karşılaşıyoruz: Birbirinden bağımsız birçok sitede bitişik, ayrık, hepsi büyük harflerle veya başına diyez (#) işareti konularak verildiği görülüyor. Bu aslında kendi jargonunu oluşturan internetin, gazeteler üzerindeki etkisini en iyi gösteren bozukluklardan birisi…
Neden buna devam ediyorlar?
TDK’deki anlamıyla, “aynı meslek veya topluluktaki insanların ortak dilden ayrı olarak kullandıkları özel dil” yani jargon, hukuk, bilgisayar ve tıp gibi teknik terimlerin yer alması zorunlu meslek gruplarının kendi arasındaki iletişimini güçlendirmek ve aidiyet duygusunu artırmak üzerine kullanılıyor.
Hukuktaki terimlerden bazıları:
- Davacı: Bir davayı başlatan kişi veya kurum.
- Davalı: Davanın kendisine yöneltildiği kişi veya kurum.
- İstinaf: Mahkemenin verdiği kararı kabul etmeyerek bir üst mahkemeye götürme.
- Temyiz: Mahkemelerce verilen kararın kanun ve usul yönünden incelenmesini sağlayan yasal yol.
- Dava konusu: Davanın temel meselesi.
- Karar: Mahkemenin bir davada verdiği sonuç.
- Hüküm: Mahkemenin bir davada verdiği kesin karar.
- İcra: Mahkeme kararının zorla yerine getirilmesi.
- Tahkim: Tarafların anlaşmasıyla özel bir hakeme başvurarak uyuşmazlığı çözme yöntemi.
Yazılım (Software) sektöründeki bazı kelimeler:
- Bug: Yazılımdaki bir hata veya kusur, beklenmeyen sonuçlara neden olabilir.
- Debugging: Yazılımdaki hataları bulup düzeltme işlemi.
- Source code: Yazılımın insan tarafından okunabilir haldeki orijinal kodu.
- Compile: Yüksek seviyeli bir programlama dilinde yazılmış kodu makine diline çevirme işlemi.
- Framework: Yazılım geliştirmeyi kolaylaştıran, önceden yazılmış bir kod kütüphanesi.
- API (Application Programming Interface): Farklı yazılımların birbirleriyle iletişim kurmasını sağlayan bir arayüz.
- Open source: Kaynak kodları herkese açık olan, ücretsiz olarak kullanılabilen ve geliştirilebilen yazılımlar.
Gazetecilikte halkın kullandığı dil daha önde!
Gazetecilik, doğası gereği dil kullanımı ve ifade eksikliğinden olabildiğince kaçınarak halkın idrak edebileceği şekilde haberleri servis etmeli ve anlamı bozmayacak biçimde mevcut konuyu sadeleştirme yoluna gitmelidir. Bu, insanların haber okumasını ve anlamlandırarak yorum yapabilmesini sağlar. Süslü cümleler, ağır, eski Türkçe ifadeler ve anlaşılmayı güç kılacak teknik terimler, haberciliği halkın seviyesinden uzaklaştırıp asli görevi olan “toplumun bilgiye erişim hakkı” noktasında zor durumda bırakabilir.
Önemli olan nasıl yararlanıldığı mı?
Gazetecinin bilgi iletimi sağlarken bağlaç olan da/de ve ki gibi apaçık ortada olan, dile zarar vererek anlamın tam olarak iletilmesini engelleyebilecek eksiklikler ve hatalar yapması elbette ki kabul edilemez. Tüm bunlara ek olarak, noktalama işaretlerinin anlamı bozacak veya karmaşıklaştıracak biçimde kullanımı da istenen bir durum değildir. Haber dilinde mesele, metnin neresinde hangi kelimeden nasıl yararlanıldığıdır. Bir gazeteci, kurallara karşı gelerek dili kirletmek veya bulanıklaştırmaktan ziyade anlatımını sansasyonel, politik, ekonomik, sıra dışı, eleştirel veya sektörel bir anlayışla yerine getirebilir.
Kurala dayalı bireysel yaratıcılık
Haber dili, internet haberciliği veya dijital yayıncılığını hiçbir türü TDK’nin belirlediği kurallara katı şekilde bağlı kalmaya müsait değildir. Gazeteciler, editörler ve muhabirler tabii ki gelişigüzel ve özensiz kullanımı, kurala dayalı bireysel yaratıcılığa tercih etmemelidir. Haber kuruluşlarına, ideolojilerine, iç politikalarına ve halkın idrak düzeyine göre değişime açık, yaratıcı bir vizyon geliştirmelilerdir.
Son olarak haber siteleri, forumlar, bloglar veya gazeteler, okuyucu kitlesini içine alarak kendi jargonlarını oluşturabilir, Türk Dil Kurumu (TDK) kurallarına birebir uymayan başlıklar, halkın haberleri daha kolay anlamasını sağlayabilir. Peki bu kural dışılık, dilimizi tehlikeye atabilir mi, bu da ayrı bir tartışma konusu.